We leven in interessante tijden; wellicht de meest interessante tijden ooit in de menselijke geschiedenis. We kunnen op dit moment de aarde en al het leven daarop vernietigen, herstellen of vooruitgang bieden. De wereld is op dit moment in zóveel verschillende rampen terechtgekomen, dat de meesten van ons er geen hoop meer in zien, laat staan oplossingen.
In deze tijden zien we ook hoe fragiel onze beschaving is; oorlogen en geweld nemen toe, het recht wordt vaker in eigen hand genomen, de sociale cohesie breekt verder af, en wetenschappers en geleerden worden bedreigd aan de lopende band, waarbij vlucht wordt genomen in religie en andere struisvogel politiek. Zó gaat het niet goed. Dit moet anders. Wat hebben we daarbij nodig? Juist ja: wetenschappers, geleerden en grootdenkers.
Voor wetenschap moet je leren, véél leren. Ook een geleerde heeft vaak decennia nodig om zijn niveau te behalen. En grootdenker wordt je niet zomaar; het is een mentale staat waarin je jezelf moet hebben aangeleerd om groot te denken, ook dit duurt vele jaren. Hoe doe je dat dan? Groot denken? En wat draagt het bij aan oplossingen voor de wereldproblematiek van vandaag en morgen?
Wie een beetje begrijpt van wiskunde en met een computer kan omgaan, kan in principe een grootdenker worden. Voeg daaraan toe een positieve mindset ("voor elk probleem is een oplossing") en je kunt beginnen om je te trainen in probleemoplossing door te grootdenken. Wel moet je je enkele andere dingen aanleren, waaronder systeemdynamica en logistiek.
Systeemdynamiek is een benadering om het niet-lineaire gedrag van complexe systemen in de tijd te begrijpen met behulp van voorraden, stromen, interne feedbackloops, tabelfuncties en tijdvertragingen. Logistiek is over het algemeen de gedetailleerde organisatie en uitvoering van een complexe operatie. In algemene zakelijke zin is logistiek het beheer van de stroom van dingen tussen het punt van herkomst en het punt van eindbestemming.
Simpel gezegd: met systeemdynamiek breng je complexe problemen in kaart en met logistiek controleer je alles van A tot en met Z.
Voor systeemdynamiek kunnen we tegenwoordig spreadsheets, flowcharts en software gebruiken die ons helpen om alles overzichtelijk in kaart te brengen. Een whiteboard is ook een goede start. Door dit nu met logistiek te combineren, creëer je een gedachtenstroom waarbij je niets overslaat van een algemeen probleem en waarbij je het volledige overzicht hebt van het probleem, zodat het bedenken van oplossingen ineens een stuk eenvoudiger wordt. Gefeliciteerd! Je bent nu een grootdenker en troubleshooter in één geworden.
Praktijkvoorbeeldje?
In juli 2022 werd het boven de 40 graden in Nederland. Een kritieke hittegrens, omdat bij die temperatuur de natuur spontaan in brand vliegt. Dat hebben de jaarlijks terugkerende bosbranden wereldwijd laten zien. De droogte speelt hierin een grote rol. Laten we die droogte eens verder bekijken. Droogte ontstaat doordat er weinig tot geen neerslag meer valt. Dit wordt veroorzaakt door hogere temperaturen. Intussen vallen overal ter wereld rivieren droog. Ook het grondwaterpeil zakt tot overmaat van ramp. We hebben dus al een reeks aan gegevens beschikbaar voor analyse.
Een rivier kent een begin; de bron. Voor de rivieren in Nederland is dit elders in Europa, veelal in het Alpengebied. Daar zijn de bronnen van de grote rivieren meestal het smeltende ijswater van de gletsjers. De afgelopen decennia smolten deze gletsjers sneller door de oplopende temperaturen. Daarnaast viel er aanzienlijk minder sneeuw door diezelfde stijgende temperaturen.
Op een bepaald moment zijn dus de gletsjers helemaal verdwenen en valt er geen nieuwe sneeuw meer in de Alpen. Met andere woorden: de bron raakt leeg. En dat zien we dus nu gebeuren. Omdat Nederland als laatste land het water ziet stromen door Maas, Rijn, Waal en IJssel, en andere landen vóór ons het water zelf ook harder nodig hebben, kun je inmiddels begin augustus 2022 al niet meer varen met de binnenvaartschepen en kun je hier en daar zelfs al wandelen over drooggevallen beddingen. De oorzaak is dus het verdwenen gletsjerwater.
Doordat we dit nu eenvoudig hebben geanalyseerd, kun je dus gaan grootdenken om dit op een industriële manier op te lossen. Niet populair, niet goedkoop, maar wel realistisch en technisch haalbaar. Er zullen leidingen met zoet water tijdens momenten van wateroverschot omhoog moeten worden gelegd, de bergen in, naar de gletsjers. 's Winters moeten grote pompen dan dit water vernevelen en verstuiven, zodat bij temperaturen onder nul graden dit water opnieuw bevriest en zo nieuwe gletsjer aanwas vormt. In de lente smelt dit dan weer op natuurlijke manier en kan de cyclus van rivierwater richting de zee worden hervat.
Een ander probleem bij droogte is het zakkende grondwater. We pompen het massaal uit de grond voor industrie, landbouw en huishoudens. Zelfs voor dure flesjes water in de supermarkt. Laten we daar eens mee stoppen om te beginnen. Géén grondwater meer oppompen voor consumptie. Dan wordt er meteen een grote stroom plastic flesjes voor éénmalig gebruik gestopt en dat is sowieso beter voor de planeet. In Nederland kun je prima kraanwater drinken.
Dan de landbouw. Die moet radicaal veranderen en omschakelen naar vertikaal tuinieren. Grote loodsen waar je met slechts 5% van al het nú gebruikte water tot wel 10 x méér opbrengt kan hebben het hele jaar. Oneindig water oppompen en in de grond stoppen is totaal niet efficiënt genoeg. Hier kan 95% water worden bespaard, puur door anders te gaan verbouwen en telen.
Voor de veeteelt geldt: 65% van al het graan we verbouwen gaat naar veevoer. Éénderde van het aardoppervlak wordt gebruikt voor veeteelt (weilanden en boerderijen). En nog eens zo'n 10.000 liter drinkwater is er pér stuk vee (paard, koe, varken) nodig om dit groot te brengen voor de slacht. Vegetarisch eten óf vlees wat is gekweekt in laboratoria is écht beter voor de planeet en het klimaat.
De industrie zal ook zelf nog een forse duit in het zakje moeten doen als het gaat om industrieel afvalwater te reinigen en te hergebruiken. Circulaire economie en duurzaam geproduceerde goederen zullen hier de aanzet toe geven. Wij als consumenten zullen ook anders met ons water moeten omgaan. Nu krijgt de natuur niets van ons terug, omdat al ons water wordt afgevoerd via riolering. Met reclamatie installaties kunnen we het rioolwater zuiveren en de ontlastingsresten verbranden voor opwekking van elektriciteit. De gereinigde waterstroom moet dan aan het grondwater worden teruggegeven.
Willen we goedkoop drinkwater maken, dan ligt er de Noordzee pál voor onze neus. Door transparante plastic koepels op de Noordzee te laten drijven, zal bij verwarming door verdamping de binnenzijde condenseren. Dit verdampte condens is 100% zoet water. Door dit met een slang onderaan de koepel op te vangen, is er slechts een kleine pomp nodig om dit zoete water aan land te brengen, waar het na eenvoudige filtering direct als drinkwater kan worden gebruikt, of bij grote droogtes in reservoirs of in het grondwater kan worden gepompt. Deze methode is stukken goedkoper dan bij omgekeerde osmose, waarbij zout zeewater door membramen moet worden geperst zodat al het zout en verontreinigingen achterblijven voor schoon drinkwater en je ook nog eens zouter zeewater (brine) overhoudt.
Bij extreme regenval kan Nederland in plaats van de gemalen harder het water te laten afvoeren, ook kiezen om dit in nieuw te bouwen watertanks langs de grote rivieren op te slaan. Zo houden we altijd grote hoeveelheden zoet water extra op voorraad en dit is voor de toekomst essentieel. Een mobiele variant met binnenvaartschepen is ook een oplossing om lokaal extra water aan te leveren.
Het probleem is hiermee van A tot Z geanalyseerd. De wereld bestaat voor 70% uit water. Op dit moment is slechts 1,5% geschikt als drinkwater. Door de opwarming van het klimaat regent het steeds minder vaak, of juist extremer. Maar er is water in overvloed op deze planeet, en als we er op nieuwe manieren mee omgaan, hoeft dit in de toekomst ook geen enkel probleem te zijn en is er schoon drinkwater in overvloed voor iedereen.
Dit is slechts een voorbeeld van systeemdynamica en logistiek denken, ofwel grootdenken. Iedereen kan het leren en je inzichten worden in allerlei problematiek - en dus je probleemoplossend vermogen - worden groter dan ooit.