(Alisdare Hickson - Creative Commons Attribution-Share Alike 2.0)
Hoewel we nu, eind juli 2023, in Nederland een mooie milde zomer meemaken, is het elders opnieuw bakken geblazen. Onnoemelijk veel bosbranden, waterhozen, hagelbuien met gigantische hagelstenen zo groot als tennisballen, tornado's met winduitschieters tot 217 km/uur, en overstromingen door vloedgolven aan regen teisteren de wereld en Europa opnieuw.
In Amerika, Zuid-Europa en Azië blijven hogedrukgebieden stil liggen op hun plek doordat warmte in de bovenlagen van de atmosfeer geen of nauwelijks temperatuurverschil meer hebben. Het gevolg is lucht die soms wekenlang blijft hangen, met overdag extreme hitte van boven de 40 of zelfs 50 graden en 's nachts komt het niet meer onder de 25 graden.
Ditzelfde effect heeft de zeeën en oceanen nu ook bereikt waardoor smeltend poolijswater niet meer goed doorstroomt naar de oceanen en hier de temperaturen ook al tot ruim in de 20 graden celsius zijn opgelopen. Catastrofaal voor zeeleven en koralen.
Steden worden steeds vaker een hittekolom vanwege het ontbreken van groen en water. Asfalt in de zon werd gemeten op 56 graden celsius, terwijl het asfalt onder een boom in de schaduw van de bladeren 28 graden bereikte. De temperatuur op dat moment was 41 graden celsius. Groen en water in steden kan de hittekolom doen afnemen. Één boom kan tot zo'n 10 airco's aan hitte ontnemen. Denk eens aan wat dat aan energie bespaart.
Ook het spannen van een zonnedoek boven bestrating en tegels doet de temperatuurstijging al afnemen, waardoor het iets leefbaarder wordt. Straten versmallen, tegels wippen en groen en water aanleggen zorgt dat de natuur terugkeert, maar vooral dat de lucht afkoelt.
In Griekenland en Italië klaagden mensen over dat het pijn deed om adem te halen bij temperaturen boven de 40 graden, niet verwonderlijk. Want wát gebeurt er nu precies in ons lichaam bij temperatuurstijgingen? Een kort en duidelijk overzicht:
- de biologie in ons lichaam is een precisie instrument; het werkt heel precies en nauwkeurig en elke verstoring kan nare of zelfs levensbedreigende vormen aannemen.
- ons lichaam werkt dag en nacht (ademhaling, hersenen, spieren, ingewanden) en dat produceert warmte. Warmte is op zich prima, en rond de 37 graden functioneert ons lichaam optimaal. Wordt het te koud, dan gaan we bibberen zodat ons lichaam meer warmte produceert om warm te blijven. Ook kun je je warmer aankleden.
- 70% van de geproduceerde warme verlaat ons lichaam via het hoofd.
- loopt de temperatuur echter omhoog in ons lichaam, dan produceert ons lichaam vocht in de vorm van zweet. Dit zweten werkt echter alleen als de omgevingstemperatuur lager is dan onze lichaamstemperatuur; hetzelfde proces zie je aan de buitenkant van een glas of blikje drinken. Zweten echter kost ons lijf vocht en mineralen, en die moeten dan ook worden aangevuld.
- Op het moment dat de lichaamstemperatuur 40 graden bereikt, zie je hetzelfde als met hoge koorts verschijnselen. Het lichaam moet té hard gaan werken om te kunnen functioneren. Bloed wil gaan stollen en daardoor moet het hart veel harder pompen, zweten lukt niet meer goed en onze lichaamscellen waarvan de wanden uit eiwitten bestaan kunnen smelten; letterlijk. Flauwvallen, bewusteloos raken of zelfs overlijden is nu zeer realistisch. Boven de 43 graden buiten heb je na 15 minuten al een zonnesteek te pakken.
Voorkom daarom deze lichamelijke uitval en hou je simpelweg aan de volgende regels:
- op het moment dat je gaat zweten en de omgevingstemperatuur is niet hoger dan 35 graden, matig je alcohol gebruik, zoek de schaduw op en als je gaat zwemmen, maak dan éérst je borstkas nat met een handje water voordat je er vol in duikt; dit voorkomt een onnodige schok aan het hart door de snelle temperatuurverandering tussen warme lucht en het koudere water.
- is de omgevingstemperatuur tussen de 35 en 40 graden, dan lukt zweten al niet goed meer. Chronisch zieken en ouderen blijven het beste binnen. Drink geen alcohol meer. Neem een zakje chips om je zoutgehalte aan te vullen bij zweten, eet een frisse salade met vis of ei om je eiwitten aan te vullen. Blijf uit de directe zon.
- is de omgevingstemperatuur boven de 40 graden, verplicht jezelf tot inactiviteit en rust uit. Blijf absoluut binnen en zorg voor water en ijsjes of zelfs een voetenbadje. Koel je lichaam in de schaduw, in een gebouw tussen 10:00 en 19:00 uur.
- pas bij deze hoge temperaturen op met waterverstuivers, fonteinen en openbare drinkkranen; deze kunnen salmonella bevatten en als je dat inademt via water druppeltjes of waterdamp dan kan dat dodelijke gevolgen hebben.
- ga je op stap, neem dan naast zonnebrand en beschermende kleding ook extra water mee. Behalve jezelf kun je hiermee ook een ander in nood helpen.
- mensen die flauwvallen door de hitte, help je direct door ze plat op de grond te leggen en omstanders tot een halve meter weg te houden zodat frisse lucht, een kledingstuk gedrenkt in water op het voorhoofd en lichaamsdelen koel houden direct al de ergste klachten verhelpen. Laat iemand na het bijkomen even 10 minuten verplicht liggen en ondersteun daarna met lopen.
- leg iemand die is flauwgevallen of bewusteloos is geraakt en braakneigingen vertoont of daadwerkelijk braakt, direct in de stabiele zijligging: languit op één zijde, hoofd licht naar achteren, armen gestrekt vooruit en bovenste been gekruist over onderste been. Maak de mond vrij van braaksel, laat iemand zo liggen en waarschuw de eerste hulpdiensten.
(Rama - Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 fr)
Naast extreme hitte en hittestress op het lichaam hebben we nóg een punt van aandacht wat mensen veelal overzien en onderschatten: zonkracht.
Zonkracht is de hoeveelheid schadelijke UV-straling die het aardoppervlak bereikt; deze wordt op een schaal weergegeven. Hoe hoger het getal, des te schadelijker de straling.
Wat bedoelen we dan met schadelijk? Net als brandwonden 3 graden kennen, kent de schadelijkheid graden, zoals genoemd in het zonkracht getal. Straling is onzichtbaar, je ruikt het ook niet, en het staat los van de temperatuur.
Een teveel aan straling vernietigt letterlijk het DNA van cellen. Planten gaan hierdoor raar groeien, bloemen krijgen vreemde vormen, en oogst kan mislukken of minder produceren. In een mens kan het voornamelijk huidkanker veroorzaken, maar ook dieper binnendringen. Een rode pijnlijke huid is slechts een symptoom van de klachten, die vaak veel erger kunnen worden of zijn.
Waar een zonkracht 6 nog normaal en mét zonnebrand uit te houden is, moet zonkracht 7 ons niet langer dan 15 minuten in de zon laten zijn. Zonkracht 8 nog korter dan dat. Check dus - óók op vakantie - elke dag naast het weerbericht met de temperatuur en de windkracht óók de lokale zonkracht.
Er zijn handige polsbandjes in de handel, waarmee je gerust in de zon kunt zijn. Bij een bepaalde zonkracht of tijd gaan de polsbandjes van kleur veranderen, zodat je weet dat het tijd is om uit de zon te gaan.
Nu het weer extremer wordt de komende decennia, is het dus handig om dit soort dingen te weten. Veiligheid voor jezelf én voor anderen gaat steeds belangrijker worden. Wéét wat veilig en acceptabel is, wéét wat er in je lichaam gebeurt, en weet hoé te handelen in geval van nood. Door op jezelf én op anderen te letten houden we het voor iedereen veilig en leuk.
Voldoende schaduw kunnen maken, voldoende water bij je hebben, alcohol en drugs niet te gebruiken, en je mineralen en eiwitten lichamelijk aan te vullen, weinig tot geen inspanning doen en weten wat de zonkracht is, zorgen voor een probleemloze en prettige vakantie. Geniet!
