Verdamping. Een natuurlijk proces waarbij vocht (vloeistof) overgaat in damp (gas). Boven in de atmosfeer koelt de damp weer af en condenseert terug naar ijsdruppeltjes die - afhankelijk van het seizoen en de locatie - terugvallen naar de aarde als hagel, sneeuw, of regen. En dan herhaalt dit proces zich weer. Zolang dit natuurlijke proces van verdamping goed en ongestoord verloopt, is er niets aan de hand.
Maar het proces is verstoord. Ernstig verstoord. En dat brengt veel nare gevolgen met zich mee. Voor de planeet geldt:
- is de temperatuur laag, dan is de verdamping laag
- is de temperatuur hoog, dan is de verdamping hoog
Omdat de wereldwijde temperatuur stijgt, loopt de verdamping ook evenredig op. Op plaatsen waar veel droogte is zoals in de woestijn, leidt verdamping tot uitdroging van het aardoppervlak; regen keert hier niet of nauwelijks terug. In tropische klimaten leidt dit tot grotere monsoons met aardverschuivingen en overstromingen. In traditioneel gematigde klimaten echter, zoals in Nederland met een wisselend klimaat, leidt opwarming van de aarde tot uitdroging, langere periodes zonder regen en hogere temperaturen.
Hier worden nog wel wolken gevormd, maar ze vallen niet langer meer door het vochtpercentage en de luchttempaeratuur. Deze wolken drijven verder en vallen vaak duizenden kilometers verderop als grote wolkbreuken. Nederland valt inmiddels ook te prooi aan het probleem van verdamping van landbouwgrond. Het grondwaterpeil is niet op orde, er zijn geen reserves beschikbaar en de toplaag op de akkers is kurkdroog met mislukte oogsten als gevolg.
Wat kunnen we hieraan doen? Het grondwaterpeil op peil houden kan met minder waterafvoer naar de zee, het waterpeil van bijvoorbeeld het IJsselmeer hoger houden, en meer natuurlijke waterbassins aanleggen in de natuur. Reserves kunnen prima worden aangelegd, mits hier industrieel op wordt ingespeeld, zodat bij grote regenval dit extra water uit rivieren en beken bijvoorbeeld in grote nog te bouwen watertanks kan worden bewaard. Als deze watertanks langs rivieren worden gebouwd, is de aanvoerlijn kort en kan de regio profiteren bij langdurige droogte. Maak je ze op een drijven ponton, dan kan het overal ter plekke worden aangevoerd en ingezet. Hier is dus nog werk te verrichten.
Maar hoe zit het met de landbouwgrond zélf? Hoe kunnen we de akkers zelf aanpakken als het gaat om conservatie van water en het voorkomen van verdamping? Ook hier kunnen we een drietal oplossingen aandragen:
1. landscaping
Door vlakke akkers met monocultuur om te bouwen naar hellende vlaktes met bomen, een beekje, en rietgras zal de akker zijn water beter gaan vasthouden, dieren en insecten aantrekken en schaduw bieden. Voeg daar meerdere gewassen per akker aan toe (multi culturen van gewassen) en het verdampingsprobleem wordt grotendeels teniet gedaan.
2. hydroponics en aquaponics
Als de akkerbouw naar binnen verhuist, in grote loodsen, kan worden gekozen voor hydroponics (gewassen telen met slechts 10% waterverbruik) of aquaponics (gewassen telen met slechts 10% waterverbruik inclusief te consumeren vissen), waarbij schimmels, ziekten, insecten en andere nadelen van akkerbouw geheel wegvallen en gecontroleerd zijn. De vrijgekomen akkers kunnen dan weer voor andere zaken worden gebruikt (huisvesting, recreatie, natuur).
3. vertical farming
Door verticaal in een glazen toren te gaan verbouwen (mét of zónder robots), kan elke grote stad straks zelf eigen voedsel van dichtbij halen, het hele jaar door. Ook dit is een realistisch toekomstmodel.
4. afscherming en verdamping
Door de akkers af te schermen van directe zon zou je al veel directe verdamping kunnen voorkomen. Door op bijvoorbeeld 3 meter hoogte over de hele akker een wit zeildoek aan te brengen, creëer je schaduw, maar blijft het licht genoeg om te verbouwen. Regen kan dwars door een poreus doek heenvallen, of langs watergeulen langs de zijden van een vast doek worden afgevangen. Een 'partytent' boven de akker maakt veel verschil.
Maar nog veel revolutionairder van aard is de oplossing te zoeken in het probleem: via verdamping je gewassen bewateren met 1% tot 5% van het totale huidige waterverbruik. Verdampen bestrijden met verdampen. Ja, dat lees je goed. Als we bovenstaande 'partytent' van wanden voorzien, die gemaakt zijn van golfkarton, en we plaatsen een druppelaar over de hele bovenrand van de kartonnen muren, dan dwingt de zwaartekracht het water via het golfkarton omlaag, maar de hitte verdampt het van buitenaf naar binnen onder de tent. Hierdoor ontstaat een koelere omgeving onder het doek door de schaduw en de waterdamp condenseert langzaam, waar het de grond en de gewassen benevelt.
En dat met slechts 1% tot 5% van het totale huidige waterverbruik.
Ook voor een volkstuintje kun je al anders te werk gaan: met een partytent boven je tuintje, of na het bewateren met een afdekzeil in beginsel, maar zelfs een houten plank over de zaadjes tot aan het ontkiemen toe doet wonderen. Schaduw maken in een gedeelte, met bijvoorbeeld een hazelaar zorgt tevens voor een lagere temperatuur onder het bladerdak en dus verdampt het water minder snel en komen er op hun beurt weer meer insecten en kleine dieren (kikkers, padden, salamanders, diverse vogels) op de aangename plek af.
Verdamping is wereldwijd een groot probleem, maar het is overal anders van aard. Soms resulteert het in verwoestijning (wat ook op te lossen valt), soms resulteert het in wolkbreuken met aardverschuivingen en overstromingen, en soms zoals in Nederland zorgt het voor kurkdroge akkers.
Maar er is wat aan te doen. We moeten alleen anders te werk gaan om het probleem aan te pakken. Want dat 'soms' verandert al op zeer korte termijn in 'regelmatig'...
