(Hans Peters / Anefo - Creative Commons Zero, Public Domain Dedication)
Ditmaal wil ik het eens hebben over het begrip 'Cultuur Verarming' binnen de muziek. Even een kleine introductie en wat uitleg:
cultuur, en muziek als een belangrijk onderdeel daarvan, is één van de hoogste menselijke nalatenschappen die er is. Kennis, wetenschap en cultuur zijn daarom zeer belangrijk als menselijke waarden en moeten worden gekoesterd en beschermd als gemeenschappelijk bezit. In dit geval spreek ik nadrukkelijk over muziek als cultureel goed. Muziek is er al millennia en was eerst voorbestemd voor farao's, koningen, keizers en andere leiders.
In de Middeleeuwen werd muziek naar de bevolking gebracht, eerst via rondreizende troubadours en later middels de letterlijke smartlap, werd muzikaal een boodschap overgebracht of een verhaal verteld. Eind 19e eeuw werd muziek gemeengoed via wasrollen, lakschijven en de grammofoon. In de jaren '50 werd in Nederland vooral muziek gebracht uit Amerika van de grote sterren, en naar het Nederlands vertaalde liedjes uit vooral Italië.
Rond halverwege de 20e eeuw, in een tijd van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog, begon men met reizen naar het buitenland, want ook dit werd steeds meer betaalbaar voor iedereen. Zo kwam met in contact met andere muziekstromingen en stijlen en vaak werd dan een elpee of later cassettebandje uit het buitenland meegenomen naar huis voor die o zo belangrijke culturele uitwisseling.
De radiozenders waren nog behoudend en vanuit de overheid gefinancierd moesten zij zich keurig aan een strak programma houden. Maar daar waren in Europa al groepen die daar nadrukkelijk anders over dachten. In Italië, Engeland maar ook vooral Nederland waren daar de 'piraten' in opkomst; vrije jongens die een verdienmodel hadden bedacht om het publiek van véél meer muziek en muziekstromingen te voorzien, wat natuurlijk een goed voornemen was.
Ideologisch, creatief en overal de grenzen van de wet opzoekend kwamen daar de zendschepen op zee die een groot deel van Europa van nieuwe muziek en een jeugdige programmastijl zouden voorzien. Radio Mi Amigo, Radio Caroline, Radio Noordzee en natuurlijk Radio Veronica waren daar mooie voorbeelden van. Eveneens het vermelden waard waren de uitzendingen van het oude boorplatform REM-eiland, waar later de omroep TROS uit zou voortkomen.
Door de opkomst van de transistor radio op batterijen en later de ghettoblaster kon iedereen overal muziek ontvangen van allerlei afkomst. Radio voor jong, oud, en voor elk wat wils. Begin jaren '80 werd de 27 MC legaal in Nederland en ook hier begonnen veel piratenzenders hun muziek en programma's uit te zenden. Het tij was niet meer te keren. De jaren '80 waren wat dat betreft ook Gouden Tijden qua muziek.
We hadden hitlijsten, illegale radio- en televisiezenders, lokale omroepen, meerdere zenders uit Hilversum, de opkomst van platenzaken met hun importmuziek, het kopiëren van cassettebandjes en uitwisselen op het schoolplein, Top Pop, Countdown, de opkomst van discotheken, roadshows, live concerten, de groei van festivals, en ga zo maar door. Muzikaal gezien kon je letterlijk álles beluisteren.
Doordat de overheid steeds meer greep verloor over de strakke beleidsvoering op het gebied van programmering op radio en tv, besloot men voorzichtig de sluizen te openen voor de commerciële zenders. Radio 10 Gold op de radio en Veronique op televisie waren - voor Nederland - échte primeurs en het publiek at het als zoete koek. Het smaakte naar meer en veel handige zakenjongens sprongen in het gat van enorme groei.
Maar waar men in eerste instantie zichzelf promootte als zijnde dé zender waar naar geluisterd of gekeken moest worden, werden de jaren '90 vooral de jaren van herhaling op zowel radio als televisie. Alles werd constant herhaald onder het motto "je mist niets". Video on demand en radiozenders waar voorgeprogrammeerde banden werden afgedraaid, met alleen het nieuws live elk heel uur.
Het verschraalde de kijk- en luisterbeleving van velen en de interesse verdween razendsnel doordat de computer met internetverbinding zijn intrede in menig woonkamer deed. Napster werd het nieuwste fenomeen om naar nieuwe muziek te luisteren. En die muziek was niet alleen nieuw, maar ook vooral underground te noemen. Jonge artiesten zonder label, beginnende dj's, iedereen die muziek kon maken had nu via het internet de wereld aan zijn of haar voeten.
Anno 2023 luiteren we vooral muziek via Spotify, maar dit model is niet eeuwigdurend omdat het letterlijk geld verliest bij élk nummer wat wordt beluisterd. Spotify is een doodlopende straat in zijn huidige vorm; je leest het hier het eerst. Maar nu die korte geschiedenis voorbij is, zien we in die laatste decennia één groot probleem: culturele verarming.
In 2023 staat op ieder zolderkamertje wel een pc of laptop en iedereen heeft wel een mobieltje met apps. Iedereen kan muziek produceren, zonder dat men kwaliteiten heeft. Dat fenomeen domineert al zo'n jaar of 15 de hitlijsten, waar de kwaliteit van de muziek is toegenomen, maar kwalitatief het product amper nog een schaduw is van hoe men muziek ervoer.
De moderne artiest bedient zich van een scala aan effecten, en is het gemiddelde tempo een deconstructie van bestaande muziek in plaats van dat het een traditioneel muzikaal nummer is. En dan hebben we het nog niet eens over de tekstuele inhoud gehad. Je hoort vaak "muziek was vroeger véél beter", en inmiddels is wel vastgesteld dat dit ook daadwerkelijk zo is.
Grootste minpunt bij deze cultuur verarming? Dj's die zichzelf belangrijker vinden dan het programma wat ze moeten presenteren. Vriendjespolitiek, platenpluggers, de invloed van grote productiemaatschappijen en het verplicht moeten vasthouden aan voorgeschotelde zogenaamde hitlijsten zorgen er voor dat de muziek is verschraald en verarmd. En dus kijken we met één oog op naar wat Nederland nog rijk is: de vele piratenzenders.
Gecombineerd met internet, apps, illegale zenders en een groot lokaal eigen publiek weten zij als geen ander wát te draaien, namelijk wat de luisteraar wil. En dat gebeurt ook op een steeds grotere schaal en meer in het openbaar. De kosten zijn aanzienlijk lager en de techniek aanzienlijk eenvoudiger om een piratenzender op te zetten in de eigen regio. Ik pleit hier niet voor; ik constateer het alleen.
Want wanneer heb jij voor het laatst nog muziekstromingen gehoord als bijvoorbeeld country & western, polka, schlager, of een regionale zanger of zangeres op de landelijke zenders? Precies, zo goed als nooit.
In plaats daarvan krijgen we deconstruction, lo-fi en andere mineur muziek voorgeschoteld. In de jaren '90 kreeg Stadsradio Rotterdam voet aan de grond naast de door de overheid gefinancierde regiozender Radio Rijnmond. Stadsradio deed het anders en groeide als kool; eerst onder jongeren met een eigenzinnig programma en vrolijke dj's, en later voor alle leeftijden met een uitbreiding van programma's, speciaal op de stad afgestemd.
Dit zette kwaad bloed bij Radio Rijnmond en men keek met afgunst naar de snel groeiende populariteit van de zender, zodat bij een herverdeling van de zenderfrequenties Stadsradio achter het net viste. Toevallig. In de jaren er na kwamen er nog wel een tweetal andere zenders, maar ook die trokken aan het korste eind en verdwenen weer. Stadsradio Rotterdam heeft echter na al die jaren nog steeds een legendarische status onder de Rotterdammers, en terecht.
Radio luisteren hoort niet een landelijk door de overheid aangestuurde en betaalde bezigheid te zijn met overbetaalde dj's en slecht beluisterde programma's die door grote platenproducenten worden overheerst, maar een overkoepelend netwerk van regionale zenders met elk hun eigen geluid, eigen muziek en eigen cultuur. In dit digitale tijdperk kan dit ook eenvoudig en geheel storingsvrij.
Geef eenvoudigweg vergunningen vrij en trek ze ook eenvoudigweg weer in bij overtredingen. Kom met een eenvoudig stappenplan waaraan een zender moet voldoen en laat ze digitaal zenden via internet en DAB. En zorg ook dat de niét het voorbeeld uit Hilversum volgen, maar juist geheel vrij van platenproducenten, platenpluggers en vriendjespolitiek álle soorten muziek draaien, die de regio graag wil horen.
Meer zenders en met name meer reginale zender is dé oplossing tegen muzikale verarming en voor met name millennials en generatie Z zal het een ware ontdekking en verademing zijn dat er nog zó veel goede muziek te ontdekken valt, oud én nieuw.
