(Unknown author - Public domain)
Vandaag, 2 januari 2025, is het er uiteindelijk tóch van gekomen. Met medewerking van de overheid komt het Namenregister van vermeende collaborateurs vrij van het Oorlogsarchief. Wat is het precies, wat betekent het, en wat gaat het veroorzaken, 80 jaar ná de Tweede Wereldoorlog?
De Nederlandse Namenlijst geeft een overzicht van Nederlanders die (mogelijk) 'fout' waren in de Tweede Wereldoorlog. 'Fout' als in 'overgelopen naar de Duitse zijde' of (door dwang) 'meewerkend met de Duitse bezetter'. Diegenen die vrijwillig overliepen, waren sympathisanten van het Duits gedachtengoed, de magie van een Grootmacht op allerlei gebied, of de lokroep naar een belangrijke functie in dienst. Zéér gevaarlijke personen die ook Nederlanders verraadden, Joden aangaven, en schuilplaatsen bekend maakten. Ook na 80 jaar géén enkel medelijden of begrip voor hen. Dit zijn landverraders.
Dan is er de groep van verzetters, mensen die zich tégen de Duitsers keerden, maar undercover probeerden zoveel mogelijk informatie te winnen en de Duitsers op alle mogelijke manieren probeerden tegen te houden. Zij deden zich voor als 'fout', maar bleken uiteindelijk helden in de praktijk, die met hun daden ontelbare levens hebben gered. Deze mensen, en hun namen, dienen geschoond te worden en moeten als verzetslid worden erkend.
Dan zijn er de vele, vele honderdduizenden, die zijn opgepakt, via razzia's, of via controles, en werden verplaatst. Deze groep werd onder dwang van martelen, een geweer, of de directe dood, gedwongen om 'fout' te zijn. Zij werden gedwongen om in het buitenland arbeid te verrichten voor de Duitsers, of werden als spion ingezet onder druk in Nederland. Veel van deze personen konden niet anders dan met de Duitsers samenwerken om te overleven. Dit is dan ook het grijze gebied in het Namenregister. Wié was een heus landverrader, en wié werd gedwongen om samen te werken en te verraden of aan te geven? Ook na 80 jaar is hier de absolute waarheid nog niet boven...
Binnen de lijst met namen die vandaag is geopenbaard, zijn dus nog veel dubieuze gevallen. Was men een écht landverrader die was overgelopen? Was men een verzetsheld met een dekmantel als collaborateur? Of was men slachtoffer, gepusht in een rol van overloper of spion op risico des doods? We kunnen dus wel een lijst hebben, maar het is geen definitieve lijst en ook geen absolute lijst. Er is sprake van vermeende deelname, maar nog geen definitief antwoord per persoon op de lijst.
Daarnaast is de Tweede Wereldoorlog al 80 jaar voorbij. Veel personen op die lijst zijn inmiddels al overleden of naderen hun einde. Nederland, en Europa, hebben bijna 80 jaar vrede gekend. Er zijn lessen getrokken uit de Tweede Wereldoorlog; we hebben collectief geleerd. Sinds februari 2022 weten we ook dat vrede niet langer zelfsprekend is, sinds Rusland een invasie en oorlog in Oekraïne heeft gepleegd.
Vrede is er niet meer sinds 2022, en vrede dient weer bewaakt te worden. En wellicht in de nabije toekomst moet er ook weer voor gevochten worden. Wie zal het zeggen? Het Namenregister in het Oorlogsarchief geeft ons een kijk op het verleden. Wie was er 'fout' en wie niet? Wie krijgt daar vandaag de dag nog de schuld van, en wie niet? De enigen die schuld behoren te krijgen, zijn de wérkelijke overlopers en collaborateurs van destijds, en daarvan zijn de meesten inmiddels overleden. Dié schuld vervalt dan ook met hun overlijden.
Net zoals wij Nederlanders de naoorlogse generaties Duitsers niets meer kwalijk (kunnen ) nemen voor de Tweede Wereldoorlog. Wat gedaan is, is gedaan. Lessen zijn geleerd en Europa is sterker geworden sinds die tijd. Er is gebouwd; niet alleen gebouwen, maar ook aan de onderlinge banden tussen landen. Eenheid maakt macht, en het is dié eenheid die Rusland zo jaloers heeft gemaakt en Oekraïne is binnengevallen.
Laten wij dus ook als nabestaanden niet in oude emotionele vallen trappen en niet op 'jacht' gaan naar nabestaanden en familieleden die in het Namenregister staan vermeld. Dialoog, respect en wederzijds begrip moet er zijn voor de verzetshelden en de slachtoffers onder dwang. Gerechtigheid moet er zijn voor de landverraders en collaborateurs die nog in leven zijn.
Het Oorlogsarchief is een Archief. Een papieren herinnering aan een pijnlijk verleden. Laten we doorgaan met hiervan te leren en op te bouwen, met verbinding en respect, en soms begrip. De term 'Nooit Meer' is geen loze kreet, zeker niet in deze tijden...